Klimatske promene i padavine
Da se podsetimo!
Svedoci smo da su vremenski uslovi sve nestabilniji, da
su češći sušni periodi, nakon kojih slede oluje i poplave. Proleće i jesen kao
godišnja doba nestaju. Nakon zime skoro odmah nastupa leto sa tropskim
vručinama.
Klimatske promene manifestuju se pojavom zemljotresa, suše,
poplava, olujama koje su sve učestalije i jače. O nastanku i uzrocima
klimatskih promena postoji više verzija. Životno pitanje je kako se boriti i
opstati u novonastalim klimatskim promenama, koje istina jesu globalna pojava,
ali su sigurno i lokalni problem. Ove klimatske promene su neminovnost –
objektivno stanje.
Posledice toga su
šumski požari, razarajuće oluje koje su pre bile retka pojava u višedecenijskom
periodu, a sada čine štetu i više puta u toku godine. Slično je sa poplavama.
Šta je moguće činiti na lokalnom nivou? Važno je voditi uravnoteženu razvojnu
politiku. Zbog povećane površine pod građevinskim objektima i asfaltom, u samoj
Vrnjačkoj Banji dodatno će se povećati temperatura vazduha, a u kišnom periodu
povećati opasnosti od erozije i poplava.
Zeleni pojas oko
Vrnjačke Banje ima regulatornu funkciju u apsorbciji atmosferskih voda nakon
padavina i sprečavanju nastanka bujica. Zelenilo u Vrnjačkoj Banji ima izuzetnu
ulogu u proizvodnji kiseonika i regulaciji temperature vazduha. Tu ulogu imaju
i šume u zaleđu Vrnjačke Banje i okolnih naselja.
Ali ako se nastavi sa intenzivnom urbanizacijom i
smanjenjem zelenih površina, imaćemo pojave novih klizišta, često uzrokovanih
neadekvatnom odvodnjom atmosferskih voda i povećanjem temperature vazduha u
letnjim mesecima.
Atmosferske vode; problem i šansa
Vrnjačka Banja sa prosečnom godišnjom količinom padavina od cca 800 mm,
smatralo se da ima kontinentalni pluviometrijski režim. U tim uslovima
atmosferske vode nisu predstavljale veći problem, bez obzira što Vrnjačka Banja
nema zadovoljavajuća rešenja kod odvodnje atmosferskih voda. Dva do tri litra
padavina po kvadratnom metru kratkoročno nisu pretstavljali veći problem,
naprotiv bili su korisni za prirodu i čoveka.
Ali sve češće, što je bio slučaj u proleće 2014.
godine, imamo pojavu olujnih nepogoda u kojima za 24 časa padne višestruko veća
količina kiše (i više od 50 l/m2) od uobičajenih. Srećna okolnost je
činjenica da Vrnjačka Banja ima regulisana korita dva glavna prirodna vodotoka;
Vrnjačke i Lipovačke reke. Vrnjačka Banja okružena je šumskim kompleksom koji
ima izuzetno povoljan uticaj na režim oticanja atmosferskih padavina. U samoj
Vrnjačkoj Banji parkovske površine, ali i zone pod šumom kao što je "Brankova glavica", ostaci šume na području kompleksa
"Raj", zatim park šuma "Borjak" pozitivno utiću na režim
oticanja atmosferskih voda.
Kao što je navedeno na početku teksta urbanizacija i trend smanjenja
zelenih površina, te nedovoljna briga o regulaciji odvodnje atmosferskih voda
mogu imati izuzetno negativan uticaj u nastalim okolnostima sve izraženijih
klimatskih promena. Podela padavina vode u odnosu na zemljište i biljke u šumi
prikazano je šematski na fotografiji (prema F.Baker-u).
U bukovoj šumi voda od padavina u procesu isparavanja iz biljke vraća se u
atmosferu do 40%. Kroz proces u kojem se padavine zadržavaju na lišću, granama
i stablu vraća se isparavanjem u atmosferu do 15%, a isparavanjem iz prizemnog
dela i stelje u podnožju stabla u atmosferu se vraća oko 5%. Deo vode zadržava
se u korenovom sistemu biljke i samom zemljištu (oko 15%), tako da u normalnim
uslovima tj umerenim do jačim padavinama ukupno oticanje iz šume je oko 25% od
ukupne količine padavina. Ovi procesi u praksi treba da se prate dugoročno na nivou slivnih područja, tj većih
šumskih kompleksa.
Kod pojave naglih i intenzivnih
padavina, šuma i šumsko zemljište nisu u mogućnosti da zadrže sve padavine,
iako i u tim uslovima izuzetno su korisni zaštitni uticaji zelenih površina i
šume.
Ako u šumi, koja je u stanju da zadrži mnogo više od polovine atmosferskih
padavina, može doći do jakih erozivnih procesa kod intenzivnih padavina,
sigurno da će urbana područja pretpreti daleko veće štete.
Da bi se te štete sprečile ili barem umanjile u naseljima je potreban je
dobro osmišljen sistem odvodnje atmosferskih voda, održavanja tog sistema i priapadajućih korita
vodotoka.
Usled intenzivnih padavina dolazi do pojava bujica i erozivnih procesa.
U tom pogledu interesantna je fotografija od pre
mesec dana. Usled velikih padavina deo vode koji je u šumi prošao kroz prizemnu
floru i stelju, kretao se neposredno ispod same površine padinom kroz šumu,
zatim ponovo izbio na površinu dubeći u zemljištu jednu ogromnu jamu, spirajući i odnoseći
zemljište.
Fotografija najbolje ilustruje o kojim silama je reč i do kojih razmera
vodena bujica može delovati negativno.
Sredinom devedestih godina prošlog
veka, urađen je detaljan plan održavanja sistema atmosferske
kanalizacije u Vrnjačkoj Banji. Planom održavanja je bio planiran potreban broj
radnika, dinamika i obim radova za period od marta do novembra meseca.
Radovi su planirani za preko sedamdeset ulica u dužini oko 100 km. Urađen je
bio i detaljan finansijski plan za ove radove. Uz postojeće radnike korišćen je
motokultivator za odvoženje i deponovanje šuta i zemlje. Taj posao su
obavljala 3 do 4 radnika i to ručno!
Izgradnja i
rekonstrukcija mreže atmosferske kanalizacije
Uvažavajući
hidrogeografske klimatske i mikroklimatske uslove treba pristupiti temeljno i
detaljno izradi novog plana održavanja, rekonstrukcije i izgradnje sistema za
odvodnju atmosferskih voda u Vrnjačkoj Banji.
Fotografije nabujale vode u Vrnjačkoj reci, poplavljeni putevi više su nego
opominjući. Osim toga u koritu vodotoka je nedopustivo postojanje bilo kakvih
prepreka.
Ovaj
zadatak iziskuje način rada koji podrazumeva interdisciplinarni pristup kroz
uključivanje stručnjaka različitih profila. Rad na planu je metodološki
uslovljen Zakonom o planiranju i izgradnji prostora i sagledava se na osnovu
ulaznih podataka iz Generalnog Plana, analize postojećeg stanja i uticaja
kontaktnih zona na ovaj prostor, poštovanjem
odredaba Zakona o planiranju i izgradnji, i strateških opredeljenja.
Kod
planiranja izgradnje nove atmosferske kanalizacije i rekonstrukcije postojeće
primeniti isključivo separatni sistem odvođenja otpadnih voda (odvojeno fekalne
i atmosferske vode), a saobraćajnice i pešačke staze koristiti za trase
odvodnih kanala. Takođe potrebno je planirati adekvatne uređaje za
prečišćavanje površinskih voda od masnoće i ulja sa kolovoza.
Treba
razmišljati o mogućnosti sakupljanja i akumuliranja kišnjice, koja se može u
seoskim područjima koristiti za navodnjavanje, a u urbanim sredinama kao
tehnička i komunalna voda.
Posebnu pažnju posvetiti izradi, obnovi i rekonstrukciji drenažnog sistema
u parkovskim površinama, te korišćenju postojeće koncepcije (drenažni kanali u
obliku riblje kosti).
U novim uslovima gde su česte intenzivne i obilne padavine prostor
sagledati šire od površina obuhvaćenih urbanističkim planovima.
Svakako uvažiti kao
najznačajniji planski dokument (nižeg reda) Generalni plan Vrnjačke Banje,
regulacione planove koji pokrivaju delove naselja Vrnjačka Banja i deo
planinskog područja Goč na jugu opštine i urbanističke projekte. Tu su i ostali
planovi koji delimično pokrivaju teritoriju opštine, kao što je Plan detaljne
regulacije centralne zone sa glavnim banjskim parkom i Plan generalne
regulacije predela Goč kao dokumenata koji su takođe od izuzetnog značaja.
Sa tog aspekta odluke
lokalne samouprave ne bi trebale biti protokolarne, već moraju biti
u funkciji naznačenih potreba, i namenskog trošenja
budžetskih sredstava. U tom pogledu rešenja i aktivnosti lokalne uprave moraju biti sveobuhvatna i
sistematična.
Sagledavajući Zakonske i planske obaveze potrebno
je odrediti širu kontaktnu zonu uticaja na sistem regulacije i odvodnje
atmosferskih voda na nivou sliva.
Uvažavajući orografske i hidrografske uslove na
terenu izvršiti podelu terena na zone i sektore, kao bi se olakšalo upravljanje
sistemom.
U tabeli su iskazane površine pojedinih zona. Okvirno radi se o površini od 2.980 ha. Važno je napomenuti da je oko 1.100
ha pod šumom, park šumom ili parkom, što je pozitivno iz razloga o kojima je
već bilo reči. Kod definisanja površina bitnih za regulaciju i odvodnju
atmosferskih voda prvenstveno se vodi računa o pozicioniranju slivova potoka i
rečica, tako da obuhvat nije identičan, niti može da bude sa obuhvatom u
urbanističkim planovima.
Svedoci smo da su vremenski uslovi sve nestabilniji, da su češći sušni periodi, nakon kojih slede oluje i poplave. Proleće i jesen kao godišnja doba nestaju. Nakon zime skoro odmah nastupa leto sa tropskim vručinama.
Klimatske promene manifestuju se pojavom zemljotresa, suše,
poplava, olujama koje su sve učestalije i jače. O nastanku i uzrocima
klimatskih promena postoji više verzija. Životno pitanje je kako se boriti i
opstati u novonastalim klimatskim promenama, koje istina jesu globalna pojava,
ali su sigurno i lokalni problem. Ove klimatske promene su neminovnost –
objektivno stanje.
Posledice toga su šumski požari, razarajuće oluje koje su pre bile retka pojava u višedecenijskom periodu, a sada čine štetu i više puta u toku godine. Slično je sa poplavama.
Šta je moguće činiti na lokalnom nivou? Važno je voditi uravnoteženu razvojnu
politiku. Zbog povećane površine pod građevinskim objektima i asfaltom, u samoj
Vrnjačkoj Banji dodatno će se povećati temperatura vazduha, a u kišnom periodu
povećati opasnosti od erozije i poplava.
Zeleni pojas oko
Vrnjačke Banje ima regulatornu funkciju u apsorbciji atmosferskih voda nakon
padavina i sprečavanju nastanka bujica. Zelenilo u Vrnjačkoj Banji ima izuzetnu
ulogu u proizvodnji kiseonika i regulaciji temperature vazduha. Tu ulogu imaju
i šume u zaleđu Vrnjačke Banje i okolnih naselja.
Ali ako se nastavi sa intenzivnom urbanizacijom i
smanjenjem zelenih površina, imaćemo pojave novih klizišta, često uzrokovanih
neadekvatnom odvodnjom atmosferskih voda i povećanjem temperature vazduha u
letnjim mesecima.
Atmosferske vode; problem i šansa
Vrnjačka Banja sa prosečnom godišnjom količinom padavina od cca 800 mm,
smatralo se da ima kontinentalni pluviometrijski režim. U tim uslovima
atmosferske vode nisu predstavljale veći problem, bez obzira što Vrnjačka Banja
nema zadovoljavajuća rešenja kod odvodnje atmosferskih voda. Dva do tri litra
padavina po kvadratnom metru kratkoročno nisu pretstavljali veći problem,
naprotiv bili su korisni za prirodu i čoveka.
Ali sve češće, što je bio slučaj u proleće 2014. godine, imamo pojavu olujnih nepogoda u kojima za 24 časa padne višestruko veća količina kiše (i više od 50 l/m2) od uobičajenih. Srećna okolnost je činjenica da Vrnjačka Banja ima regulisana korita dva glavna prirodna vodotoka; Vrnjačke i Lipovačke reke. Vrnjačka Banja okružena je šumskim kompleksom koji ima izuzetno povoljan uticaj na režim oticanja atmosferskih padavina. U samoj Vrnjačkoj Banji parkovske površine, ali i zone pod šumom kao što je "Brankova glavica", ostaci šume na području kompleksa "Raj", zatim park šuma "Borjak" pozitivno utiću na režim oticanja atmosferskih voda.
Kao što je navedeno na početku teksta urbanizacija i trend smanjenja
zelenih površina, te nedovoljna briga o regulaciji odvodnje atmosferskih voda
mogu imati izuzetno negativan uticaj u nastalim okolnostima sve izraženijih
klimatskih promena. Podela padavina vode u odnosu na zemljište i biljke u šumi
prikazano je šematski na fotografiji (prema F.Baker-u).
U bukovoj šumi voda od padavina u procesu isparavanja iz biljke vraća se u
atmosferu do 40%. Kroz proces u kojem se padavine zadržavaju na lišću, granama
i stablu vraća se isparavanjem u atmosferu do 15%, a isparavanjem iz prizemnog
dela i stelje u podnožju stabla u atmosferu se vraća oko 5%. Deo vode zadržava
se u korenovom sistemu biljke i samom zemljištu (oko 15%), tako da u normalnim
uslovima tj umerenim do jačim padavinama ukupno oticanje iz šume je oko 25% od
ukupne količine padavina. Ovi procesi u praksi treba da se prate dugoročno na nivou slivnih područja, tj većih
šumskih kompleksa.
Kod pojave naglih i intenzivnih
padavina, šuma i šumsko zemljište nisu u mogućnosti da zadrže sve padavine,
iako i u tim uslovima izuzetno su korisni zaštitni uticaji zelenih površina i
šume.
Ako u šumi, koja je u stanju da zadrži mnogo više od polovine atmosferskih
padavina, može doći do jakih erozivnih procesa kod intenzivnih padavina,
sigurno da će urbana područja pretpreti daleko veće štete.
Da bi se te štete sprečile ili barem umanjile u naseljima je potreban je
dobro osmišljen sistem odvodnje atmosferskih voda, održavanja tog sistema i priapadajućih korita
vodotoka.
Usled intenzivnih padavina dolazi do pojava bujica i erozivnih procesa.
U tom pogledu interesantna je fotografija od pre mesec dana. Usled velikih padavina deo vode koji je u šumi prošao kroz prizemnu floru i stelju, kretao se neposredno ispod same površine padinom kroz šumu, zatim ponovo izbio na površinu dubeći u zemljištu jednu ogromnu jamu, spirajući i odnoseći zemljište.
Fotografija najbolje ilustruje o kojim silama je reč i do kojih razmera
vodena bujica može delovati negativno.
Sredinom devedestih godina prošlog
veka, urađen je detaljan plan održavanja sistema atmosferske
kanalizacije u Vrnjačkoj Banji. Planom održavanja je bio planiran potreban broj
radnika, dinamika i obim radova za period od marta do novembra meseca.
Radovi su planirani za preko sedamdeset ulica u dužini oko 100 km. Urađen je bio i detaljan finansijski plan za ove radove. Uz postojeće radnike korišćen je motokultivator za odvoženje i deponovanje šuta i zemlje. Taj posao su obavljala 3 do 4 radnika i to ručno!
Izgradnja i
rekonstrukcija mreže atmosferske kanalizacije
Uvažavajući
hidrogeografske klimatske i mikroklimatske uslove treba pristupiti temeljno i
detaljno izradi novog plana održavanja, rekonstrukcije i izgradnje sistema za
odvodnju atmosferskih voda u Vrnjačkoj Banji.
Fotografije nabujale vode u Vrnjačkoj reci, poplavljeni putevi više su nego
opominjući. Osim toga u koritu vodotoka je nedopustivo postojanje bilo kakvih
prepreka.
Ovaj zadatak iziskuje način rada koji podrazumeva interdisciplinarni pristup kroz uključivanje stručnjaka različitih profila. Rad na planu je metodološki uslovljen Zakonom o planiranju i izgradnji prostora i sagledava se na osnovu ulaznih podataka iz Generalnog Plana, analize postojećeg stanja i uticaja kontaktnih zona na ovaj prostor, poštovanjem odredaba Zakona o planiranju i izgradnji, i strateških opredeljenja.
Kod planiranja izgradnje nove atmosferske kanalizacije i rekonstrukcije postojeće primeniti isključivo separatni sistem odvođenja otpadnih voda (odvojeno fekalne i atmosferske vode), a saobraćajnice i pešačke staze koristiti za trase odvodnih kanala. Takođe potrebno je planirati adekvatne uređaje za prečišćavanje površinskih voda od masnoće i ulja sa kolovoza.
Treba
razmišljati o mogućnosti sakupljanja i akumuliranja kišnjice, koja se može u
seoskim područjima koristiti za navodnjavanje, a u urbanim sredinama kao
tehnička i komunalna voda.
Posebnu pažnju posvetiti izradi, obnovi i rekonstrukciji drenažnog sistema
u parkovskim površinama, te korišćenju postojeće koncepcije (drenažni kanali u
obliku riblje kosti).
U novim uslovima gde su česte intenzivne i obilne padavine prostor sagledati šire od površina obuhvaćenih urbanističkim planovima.
Svakako uvažiti kao najznačajniji planski dokument (nižeg reda) Generalni plan Vrnjačke Banje, regulacione planove koji pokrivaju delove naselja Vrnjačka Banja i deo planinskog područja Goč na jugu opštine i urbanističke projekte. Tu su i ostali planovi koji delimično pokrivaju teritoriju opštine, kao što je Plan detaljne regulacije centralne zone sa glavnim banjskim parkom i Plan generalne regulacije predela Goč kao dokumenata koji su takođe od izuzetnog značaja.
Sa tog aspekta odluke
lokalne samouprave ne bi trebale biti protokolarne, već moraju biti
u funkciji naznačenih potreba, i namenskog trošenja
budžetskih sredstava. U tom pogledu rešenja i aktivnosti lokalne uprave moraju biti sveobuhvatna i
sistematična.
Sagledavajući Zakonske i planske obaveze potrebno
je odrediti širu kontaktnu zonu uticaja na sistem regulacije i odvodnje
atmosferskih voda na nivou sliva.
Uvažavajući orografske i hidrografske uslove na terenu izvršiti podelu terena na zone i sektore, kao bi se olakšalo upravljanje sistemom.
U tabeli su iskazane površine pojedinih zona. Okvirno radi se o površini od 2.980 ha. Važno je napomenuti da je oko 1.100 ha pod šumom, park šumom ili parkom, što je pozitivno iz razloga o kojima je već bilo reči. Kod definisanja površina bitnih za regulaciju i odvodnju atmosferskih voda prvenstveno se vodi računa o pozicioniranju slivova potoka i rečica, tako da obuhvat nije identičan, niti može da bude sa obuhvatom u urbanističkim planovima.
Ovde je reč o predlogu i
prikazani podaci su okvirni. Podaci su urađeni sa ArcGIS Explorer
Desktop programskim alatom (http://www.esri.com/). Korišćenjem GPS alata i profesonalnih programa za
obradu podataka u geografsko informacionom sistemu, relativno brzo i jeftino može se doći do
preciznih podataka za konkretan proračun.
Pored zone 1 (Vrnjačka Banja)
veoma su značajne tri zone.
Zona 3 (Vrnjačka reka) i zona 4
(Lipova – Rsavci) su značajne zbog toga što se direktno naslanjaju na kompleks
Gočkih šuma i sastavni su deo Goča.
Zona 7 (Veliko polje –
Železnička stanica) je značajna zbog toga što ova zona regionalnim putem i
železničkom prugom skoro fizički odvaja prostor doline Zapadne Morave od
prostora Vrnjačke Banje. Zbog neuređenih ili zapuštenih kanala i propusta
otežan je prodor atmosferskih voda iz pravca Vrnjačke Banje prema Zapadnoj
Moravi. Zbog toga u ovoj zoni moguće je plavljenje naselja, ali i
poljoprivrednog zemljišta.
Zona Vrnjačke Banje može se podeliti na četiri
sektora prema gravitirajućim vodotocima i to kao što je prikazano na skici.
Svaki sektor definisan je slivnim područjem, tj susednom zonom. Na
sličan način po potrebi moguće je i ostale zone podeliti na sektore, tj
određene mikro celine, vodeći prvenstveno računa o prirodnim uslovima. Na taj
način lakše je organizovati planiranje i realizaciju radova na održavanju,
izgradnji i rekonstrukciji sistema za regulaciju atmosferskih voda.
Istu podelu treba sačiniti i za seoska područja. To će olakšati
organizaciju ne samo odvođenja atmosferskih voda, već može da se koristi i kod
izrade i sprovođenja planova zaštite od poplava.
Sastavni deo sistema odvođenja atmosferskih voda je održavanje i
regulacija korita vodotoka u koje otiću atmosferske vode.
U ekstremnim uslovima izuzetno intenzivnih ili dugotrajnih padavina,
održavan sistem odvođenja atmosferskih voda, zatim uređena i čista korita
vodotoka mogu znatno umanjiti moguće štete od poplava.
mr Branislav Šarčević
Istu podelu treba sačiniti i za seoska područja. To će olakšati organizaciju ne samo odvođenja atmosferskih voda, već može da se koristi i kod izrade i sprovođenja planova zaštite od poplava.
Sastavni deo sistema odvođenja atmosferskih voda je održavanje i regulacija korita vodotoka u koje otiću atmosferske vode.
U ekstremnim uslovima izuzetno intenzivnih ili dugotrajnih padavina, održavan sistem odvođenja atmosferskih voda, zatim uređena i čista korita vodotoka mogu znatno umanjiti moguće štete od poplava.
mr Branislav Šarčević
Нема коментара:
Постави коментар